“Rotterdam heeft swag, zoveel is duidelijk”
Farid Tabarki: "Identiteit wordt hier geboren uit eigenheid, niet uit afkomst."
Tijdens de nieuwjaarsreceptie van LOKAAL was Farid Tabarki te gast. Tabarki is trendwatcher, wereldreiziger, schrijver van ‘Het einde van het midden’, columnist bij het Financieele Dagblad en oprichter van Studio Zeitgeist. Lees hier het artikel dat Tabarki speciaal voor de gelegenheid schreef.
Nederlandse stadsbewoners zijn gelukkige mensen. Al heeft de Deense stad Aalborg de gelukkigste bewoners, Nederlandse steden staan hoog op de Flash Eurobarometer, een ranglijst die de Europese Commissie op basis van 40.000 ingevulde enquêtes samenstelt.
Groningen (met het beste onderwijs) eindigt op plek 14 en Amsterdam, geroemd om de gezondheidszorg, op nummer 17. Eén stad scoort beter, de stad die vorig jaar door de Wall Street Journal nog Amsterdams ‘stoere, excentrieke’ buur werd genoemd, op slechts een half uurtje met de trein. Rotterdam bewijst op de 12de positie dat er nog nét iets boven Groningen gaat.
Rotterdam heeft swag zoveel is duidelijk. Het is de uitzondering die de regel, dat Nederlandse steden tijdens de 17e eeuw hun grandeur hebben verkregen, bevestigt. Rotterdam is groots in zijn voortdurende en huidige ontwikkeling. Als enige Nederlandse stad met een fatsoenlijke skyline heeft Rotterdam een frisheid die uitnodigt tot vernieuwing.
De stad als tabula rasa is koren op de molen van vernieuwende denkers over democratie. Politiek-theoreticus Benjamin Barber stelde zich de vraag: What if Mayors Ruled the World / Als burgemeesters zouden regeren? Hij benadrukte met zijn vraag het toenemende belang van de metropool ten opzichte van de natiestaat. Die natiestaat slaat tegenwoordig nog geen deuk in een pakje boter. In een proces van glokalisering zijn wereldwijde tendenzen én de lokale, stedelijke omgeving, bepalender dan de politieke stolp in Den Haag, Madrid, of Berlijn.
In Barbers wereld heeft Rotterdam alle gelegenheid om zich te ontwikkelen tot experimentele zone. Rotterdam is dan een Transformation Playground, een plek waar op speelse manier grootscheepse verandering kan plaatsvinden. Het is de stad waar nieuwe ontwikkelingen fris aanvoelen en waar de mensen niet te blasé zijn om zich met het nieuwe in te laten.
Ja, geef mij maar Rotterdam. Ik loop al sinds mijn zestiende eind januari, begin februari, over het Schouwburgplein, met een broekzak vol met bioscoopkaartjes, en iets recenter met mijn telefoon in de aanslag voor het maken van afspraken voor, tijdens en na de film. Met het IFFR is Rotterdam elk jaar weer het middelpunt van de wereld, met een filmfestival waarop in honderden producties de mondiale diversiteit gestalte krijgt. Waar een filmer als Miike Takashi, die evenveel ronduit smerige als briljante films op zijn naam heeft staan, zijn publiek in vervoering brengt. Waar komen al die mensen dan vandaan? De genialiteit van Rotterdam bestaat daaruit, dat dat niet uitmaakt. Rotterdam is Neerlands enige echte havenstad: iedereen is in zekere zin een passant, en identiteit wordt hier geboren uit eigenheid, niet uit afkomst.
Een stad die zich continu heruitvindt, past goed in de moderne samenleving. Maar wat definieert onze moderniteit? Ikzelf ben zeer geïnspireerd door de notie van de vloeibare samenleving. Dat heb ik niet helemaal zelf verzonnen, het is een begrip van de Poolse filosoof en socioloog Zygmunt Bauman. Hij overleed twee weken terug na een lang en productief leven. ‘Hij is naar de vloeibare eeuwigheid gegaan’, liet zijn vrouw weten. Bauman heeft ons een boekenkast vol inzichten nagelaten. In zijn vloeibare moderniteit is de enige zekerheid onzekerheid, en verandering de enige constante. Verbindingen kun je snel aangaan, maar ook net zo snel weer verbreken.
De maatschappelijke gevolgen zijn groot. Machtsverhoudingen veranderen, waarbij top-down besluitvorming plaatsmaakt voor initiatieven binnen netwerken. De industriële productielijn heeft plaatsgemaakt voor een economische orde waarin alles op maat wordt gemaakt. One size does not fit all: zoals voor een 3D printer elke printopdracht nu al ‘een uniek product oplevert’. Zo kunnen we straks de wereld om ons heen naar believen inrichten.
Op politiek gebied geeft de Piratenpartij die gedachte nu al gestalte. Hun model van vloeibare democratie maakt het mogelijk dat burgers betrokken blijven bij degenen die ze verkiezen. Waarom zou je een politicus voor jaren een carte blanche geven, terwijl er allerhande technieken beschikbaar zijn waardoor je je ook tussendoor met haar of hem kunt verhouden en wanneer nodig, kunt bijsturen?
Volgens mij moet dat in Rotterdam kunnen. Ik ken geen stad waar het sociale en politieke experiment zo goed kan landen. Is Rotterdam niet de stad die de merkwaardige politieke nieuwkomer Pim Fortuyn vrijwel onmiddellijk in het hart sloot? Die stad, waar de mening voorop de tong ligt, leent zich bij uitstek voor vernieuwende methoden voor directe inspraak. Als David van Reybrouck in Vlaanderen 1000 man op de been krijgt voor zijn G1000, moet het Liesbeth Levy in een handomdraai lukken om minstens 2000 geopinieerde Rotterdammers te verzamelen.
Want een mening heeft de Rotterdammer wel. En Rotterdammers kunnen zich, zo is mijn ervaring, op een originele en doeltreffende manier uiten. Je mag natuurlijk niet generaliseren, maar is het geheel toevallig dat de wereldberoemde architect Rem Koolhaas een Rotterdammer is? Voor mij is hij onsterfelijk door de EU Barcode, een veelkleurige vlag die is samengesteld uit alle vlaggen van de lidstaten van de EU. Koolhaas lichtte het in 2001 toe, toen Brussel de officiële hoofdstad van de EU geworden was. ‘De voorstellingen van de Europese Unie zijn dof, futloos, antimodern en niet efficiënt in een wereld die gedomineerd wordt door de massamedia.’ Hij kon dat beter, en verfriste de Europese beeldtaal.
Ik hoop dat Rotterdam en de Rotterdammers in de komende jaren op divers gebied zo’n verfrissend geluid laten horen.
Maar is het dan alleen goud wat er blinkt aan de oevers van de Maas? Nou nee. De arbeidsparticipatie is veel te laag. Journalist Joel Garreau zei het treffend: ’40 % van Rotterdam is ruw, ongebruikt talent.’ Taal- en onderwijsachterstanden spelen die lage participatiegraad in de kaart. Gelukkig zijn de plaatselijke instanties altijd bereid om creatieve oplossingen te zoeken. Museum Boymans van Beuningen wist kunstbeschouwing en museumbezoek op de kaart te houden door het te labelen als taalvaardigheidstraining. Ook immigranten wisten het museum te vinden. Je moet het aan Rotterdammers zelf overlaten om de politieke waan van de dag met constructieve oplossingen tegemoet te treden.
Ikzelf heb wel wat met de term ‘woorden als daden’ van de Rotterdamse filosoof Henk Oosterling. Op Zuid introduceert hij op scholen een nieuwe totaalaanpak onder de noemer Rotterdam Vakmanstad. Een hele generatie kinderen krijgen de nodige sociale, fysieke en mentale vaardigheden mee. Ze worden opgeleid tot zelfbewuste jongeren die verantwoording kunnen nemen voor hun keuzes.
Want de culturele toplaag komt er natuurljk altijd wel. Hoe belangrijk zij ook zijn om een avant-garde te vormen, het gaat er natuurlijk vooral om hoe alle burgers zichzelf in het vloeibare tijdperk ten volle weten te benutten. Voor Bauman, die behalve kansen ook veel bedreigingen zag, doemde een nieuwe tweedeling op. De machtigen kunnen gemakkelijk meekomen in de vloeibare samenleving, omdat ze tijd en plaats kunnen opheffen, maar de machtelozen kunnen weinig met deze ‘instantaniteit’. Zij blijven gevangen in een web van beperkingen. Zijn ze bijvoorbeeld vluchteling, dan leiden ze een ‘wasted life’.
Als we het ons als een opdracht zien om mensen een waardevol en ingevuld leven te laten leiden, dan is het aan ons om ervoor te zorgen dat tijd en plaats geen belemmerende factoren zijn, maar dat ze persoonlijke ontplooiing mogelijk maken.
Met ronkende revolutionaire praat komen we er echter niet. We hebben het meeste aan mensen en initiatieven die de potenties van burgers activeren, ze aanspreken op hun verantwoordelijkheid en uitzicht bieden op een kansrijke toekomst.
Dat lijkt me nu een mooie uitdaging voor ons allen die hier vandaag aanwezig zijn om daar in 2017 voor te gaan zorgen!
